“Fabrikanten nemen loopje met etiketteringsregels”, zo luidt de kop boven een recent persbericht van de Consumentenbond. De bond heeft diverse producten uit de schappen van supermarkten bekeken en vindt de claims misleidend. Waar gaan de producenten volgens de Consumentenbond de mist in? Zijn ze in overtreding?

Fabrikanten laten producten onterecht beter of gezonder lijken dan soortgelijke producten, bijvoorbeeld door 'bron van vezels' op een ontbijtkoek te zetten, terwijl alle gewone ontbijtkoek van nature een bron van vezels is. Ook laten de producenten consumenten graag geloven dat hun ongezonde producten wel gezond zijn: 'met B-vitamines' staat er dan op de verpakking van snoepjes, of bij chips en zoutjes de claim 'bron van vezels'. Dat is nogal wat.

Regelgeving

Er gelden diverse regels voor de verpakking en etiketten van voedingsmiddelen. Die zijn in verschillende Europese en nationale wetten vastgelegd. De regelgeving is niet in alle Europese landen gelijk. Daarnaast passen de nationale toezichthouders de regels ook niet overal op dezelfde manier toe. Dat levert een enorme uitdaging op voor een internationaal opererende voedingsproducent. In dit artikel wordt in het kort een aantal belangrijke Nederlandse juridische kaders geschetst. 

Verbod op misleiding

Het verstrekken van misleidende (verkoop)informatie is verboden[1]. De verpakking van een product is een vorm van informatieverstrekking en valt daar dus ook onder. Misleiding kan onder meer bestaan over de voornaamste kenmerken van een product zoals voordelen, samenstelling of de te verwachten resultaten na gebruik.

Wanneer is er sprake van misleiding? 

Mogen de asperges in een pakje ‘Limburgse aspergesoep’ afkomstig zijn uit Frankrijk[2]? En mag een eiersalade ‘scharreleisalade’ wordt genoemd als de mayonaise in de salade gemaakt is van eieren uit een legbatterij[3]? Bij de toetsing of de informatie al dan niet misleidend is staat een fictieve ‘doorsnee-consument’ centraal. Het gaat dus niet om ‘iedere’ consument. De misleidende informatie moet die ‘gemiddelde consument’ bovendien tot aanschaf hebben aangezet. De gemiddelde consument wordt geacht de ingrediëntendeclaratie op de achterzijde van de verpakking te lezen. De drempels liggen dus hoog. De Autoriteit Consument en Markt (ACM) ziet toe op naleving van de algemene regels omtrent misleiding. Consumenten kunnen ook een procedure starten bij de civiele rechter of een klacht indienen bij de Reclame Code Commissie[4]. Meldingen over misleiding neemt de NVWA niet direct in behandeling, omdat er geen sprake is van risico’s voor de volksgezondheid. Als op termijn blijkt dat veel meldingen hetzelfde onderwerp betreffen, kan de NVWA besluiten een onderzoek te starten.

Etiketteringsvoorschriften

Er bestaan afzonderlijke regels voor de etikettering van voedingsmiddelen[5]. Deze voorschriften zijn er op gericht consumenten duidelijk en eerlijk te informeren over de samenstelling van producten. Het gaat met name om juiste vermelding van allergenen, voedingswaarde, ingrediënten en benaming van gebruikte toevoegingsmiddelen. Ook gaat het om de herkomst van een product, houdbaarheid en wijze van bewaring en gebruik, benaming van het product en vermelding van de fabrikant /verantwoordelijke organisatie. De NVWA ziet toe op naleving van die specifieke regels. Ook kan een klacht worden ingediend bij de Reclame Code Commissie[6]. Het onderzoek van de Consumentenbond zag overigens niet op naleving van de etiketteringsvoorschriften. In zoverre is de kop “Fabrikanten nemen loopje met etiketteringsregels” boven haar persbericht ongelukkig gekozen.

Twee soorten claims

Fabrikanten kennen producten soms bepaalde eigenschappen toe die prominent op de verpakking worden vermeld. Bijvoorbeeld 'zonder toegevoegde suikers' of 'goed voor de botten'. Dergelijke claims zijn weer aan andere regels onderworpen[7]. Ook deze regels moeten misleiding van de consument voorkomen. Er worden twee soorten claims onderscheiden, te weten ‘voedingsclaims’en ‘gezondheidsclaims’. 

Voedingsclaims

Voedingsclaims zijn mededelingen over voedingskundige eigenschappen van een product. Gezondheidsclaims gaan over eigenschappen van een (ingrediënt in een) product met een gunstig effect op de gezondheid[8]. Voor beide soorten claims geldt dat ze: Wetenschappelijk onderbouwd moeten kunnen worden en begrijpelijk en niet misleidend voor de consument mogen zijn

De wet staat slechts het gebruik van 30 specifiek genoemde voedingsclaims toe. Bovendien mogen die claims alleen worden gehanteerd, wanneer het voedingsmiddel aan de bijpassende, strenge, voorwaarden voldoet. Zo geldt bijvoorbeeld voor de claim “bron van vezels” dat het vezelgehalte van het product minimaal 3 gram/100 gram of 1,5 gram/100 kcal is. Voldoet het product hieraan, dan mag die claim dus worden gevoerd.

Gezondheidsclaims 

Gezondheidsclaims mogen slechts op de verpakking worden gebruikt wanneer die claim – na het doorlopen van een strenge procedure bij de European Food Safety Authority – is goedgekeurd. Tot op heden zijn er velen duizenden claims ingediend en slechts 256 goedgekeurd[9]. Zo is de claim voor favonolen in chocolade “een dagelijkse inname van 200 mg flavanolen bevordert de elasticiteit van de bloedvaten en daarmee de normale bloedsomloop” goedgekeurd. Claims over probiotica in relatie tot de darmflora zijn door de EFSA afgewezen. Niet-specifieke claims die een verband leggen met de gezondheid mogen alleen samen met een daarmee verband houdende goedgekeurde gezondheidsclaim worden gemaakt. Een voorbeeld is de vermelding 'Weerstand' op een voedingssupplement. Dit is toegestaan als naast of na die vermelding een specifieke goedgekeurde gezondheidsclaim aanwezig is die voldoet aan alle voorwaarden, bijvoorbeeld 'Vitamine C draagt bij aan de normale werking van het immuunsysteem'. Maar wat te denken van het gebruik van aanduidingen als ‘gezond’ of ‘superfood’? Mogelijk kwalificeren ook die als een algemene gezondheidsclaim. De NVWA ziet toe op naleving van de claimsregelgeving. Ook kan een klacht worden ingediend bij de Reclame Code Commissie[10]. Onder omstandigheden kan een procedure voor de burgerlijke rechter worden gestart. 

Hoe nu verder?

De Consumentenbond heeft de resultaten van haar onderzoek aangeboden aan de NVWA. Het is niet duidelijk wat de NVWA hiermee gaat doen. Deze zomer publiceerde de NVWA de uitkomsten van een onderzoek naar de verpakking van ontbijtproducten. Van de 126 gecontroleerde verpakkingen van 24 verschillende fabrikanten voldeden 64 niet aan de geldende eisen. De laatste brede handhavingsactie op de naleving van de claimsregels dateert alweer van eind 2010.  In augustus is Foodwatch een Meldpunt Misleiding gestart. Consumenten kunnen hier klachten kwijt over reclame voor voedingsmiddelen die zij misleidend vinden.

De industrie dient zich bewust te zijn van de veelheid en verscheidenheid aan regels die er bestaan ter voorkoming van misleiding van de consument. Dit geldt voor zowel de marketing- als voor de juridische afdelingen van bedrijven. In dit woud aan regels de weg vinden, blijkt in de praktijk soms een lastige opgave. Helemaal wanneer het product in verschillende landen op de markt wordt gebracht. “To claim or not to claim; that’s the question!”

Dit artikel is geschreven voor het vakblad Voedingsindustrie (editie 6, september 2015)

 

---